Hypothalamus

Tsja, daar zit je dan als verslaggever. De laatste pot van het seizoen zit er op. Vingers, aarzelend zwevend boven het toetsenbord, in afwachting van wat inspiratie… stress, want de blog bestaat bij de gratie van actualiteit en spitsvondigheid, ja stress, ..maar, dat is het! ‘Stress’, onbewust de drijfveer om te sporten. ‘Stress’, dat het gedrag op het veld bepaald. ‘Stress’, wat ook deze laatste pot -om niets- tot iets maakt, de reeds kampioen, Waalwijk HA tegen Dommel HA, de net degradant af. Alle condities aanwezig voor datgene waar het eigenlijk om te doen is; een plezierig spelletje hockey spelen. En inderdaad, aan datgene waar het eigenlijk om te doen is, ontbrak het ook nu niet, maar dan doel ik op iets anders dan het spelletje.

Intermezzo

Voor de Telegraaf-lezers onder ons; het werd 5-1 tegen Dommel HA, die en die hebben gescoord, mooie assist van zus en zo zat er dicht bij maar net niet dicht genoeg, waardoor de honderd net niet gehaald, enz.

Het zal enkelen langs de lijn en in het veld niet ontgaan zijn dat de (ont)spanning af en toe hoog opliep, getuige de uitlatingen en gedragingen van het gezelschap binnen de lijnen. Voor zij die zich daar over verbazen, hoog tijd om een tip van de sluier op te lichten. Voor zij die dat niet doen, ook hoog tijd. Verbazing zal dan in een feest van herkenning omslaan.

Waar is het om te doen. Sport, of het nu hockey is of om het even wat, is verslavend. Het stofje endorfine vormt de aanleiding; een soort natuurlijke morfine of opium dat onze hersenen produceren tijdens stresssituaties. Een lichaamseigen pepmiddel waardoor presteren onder stress een kick geeft, waar we zelfs verslaafd aan kunnen raken. Feitelijk is een veteraan een notoire junk.

Intermezzo

Voor wie iets meer over stress en stressmanagement wil weten is prof. Dr. Theo Compernolle’s boek ‘Stress Vriend en Vijand’ een absolute aanrader. Ik weet niet of hij nog lezingen geeft, want ook als spreker over dit thema is hij fantastisch. Het navolgende is voor een deel aan zijn boek ontleend. Ik hoop dat ik hiermee voldoende aan bronvermelding heb gedaan.

De eerder genoemde uitlatingen en gedragingen op het veld tonen veel overeenkomsten met de wijze waarop de Neanderthaler reageerde bij de confrontatie met een beer. Puur reflexmatig worden onze oerhersenen in een fractie van een seconde geactiveerd, die op hun beurt het hele lichaam mobiliseren. Ons verstand is even uitgeschakeld door een veel snellere automatische piloot die, nog voordat we het beseffen wat er aan de hand is, ons onbewust de ‘levensreddende’ acties laat uitvoeren. Dit soort stressreflexen worden aangestuurd vanuit onze ‘oerhersenen’.  

Maar ‘oer’ heeft door de evolutie toch allang plaats gemaakt voor ‘beschaving’ en ‘cultuur’? Rutger Bregman (1988) zet dit, in zijn boek ‘De geschiedenis van de vooruitgang’, in het juiste perspectief. In onze ontwikkeling heeft ‘cultuur’ pas de laatste 50.000 jaar (zegge: vijftigduizend jaar) de overhand gekregen boven ‘natuur’. Deze periode lijkt heel wat, echter:

·         Van steen naar geslepen steen: 3 miljard jaar (drie met negen nullen);

·         Van geslepen steen naar gesmeed ijzer: 3 miljoen jaar (drie met zes nullen);

·         Van gesmeed ijzer naar de hockeysport: 3 duizend jaar (drie met drie nullen);

·         Van hout en gras naar carbon-kevlar en kunstgras: 150 jaar (halve drie met twee nullen).

Meer dan 99 % van ons bestaan hebben we dus in de steen- of oertijd geleefd, aldus Rutger. Ook citeert hij de filosoof Plessner die de mens omschrijft als ‘dier dat losgebroken is uit het dierenrijk’. Dit losbreken kan dan zo’n 50.000 jaar (zegge: vijftigduizend jaar) geleden gebeurd zijn, we blijven dier.

Voeg hier territoriumgedrag aan toe. Pas nadat 99,7 % van de periode waarin cultuur de motor van de vooruitgang is geworden verstreken was, ontdekten we dat stammenstrijd ook zonder bloedvergieten kon plaatsvinden. Hockey en voetbal deden hun intrede, als alternatief op de drang om het leefgebied uit te breiden en af te schermen.

Het ‘oer’ in ons, zit dicht onder het oppervlak. Dit komt tot uiting in ons gedrag op het veld, gedrag dat volledig terug te voeren is op territoriumdrang en stress. Ik licht dit toe.

In ons eigen territorium, bij thuiswedstrijden, voelen we ons van nature sterk. Hierdoor overheerst in agonistisch gedrag, een mengeling van vlucht- en aanvalsgedrag, de agressie. De opponent, hier Dommel HA, beleeft dit als de confrontatie met een beer. De Neanderthaler in hem of haar wordt wakker en reflexen krijgen de overhand boven het verstand, dat even uitgeschakeld is. Het endocrien stelsel produceert de nodige hormonen, het immuunsysteem verkeert in opperste staat van paraatheid en het autonome zenuwstelsel in opperste vertwijfeling over vechten of vluchten. Dit leidt tot een metamorfose in gedrag en tot een lange reeks aan lichamelijke reacties, waarvan ik er één opmerkelijke uitlicht; de urine­productie neemt af en de urinelozing wordt geremd, wat je merkt wanneer de stressituatie voorbij is.

Maar waar gaat het dan mis bij ons. Wij zijn tenslotte de beer. Ons verstand zegt ons dat, gezien onze dominantie en kwaliteit, wij van een gezellige pot hockey gaan genieten. We starten ontspannen totdat dat zelfde verstand in een reflex uitgeschakeld wordt omdat de angstige en onzekere opponent, als gevolg van de stress die wij door onze aanwezigheid hebben veroorzaakt, opeens in een endorfinebeer is veranderd! Ook bij ons neemt de Neanderthaler het roer over.

Aangezien niet iedereen in ons team op het zelfde moment deze metamorfose ondergaat, kan het zo zijn dat je het ene moment met Medespeler x aan het praten bent en het volgende moment met Neanderthaler x, die alles in het werk stelt zijn of haar belangen te verdedigen. Nogal wiedes dat je geen moer meer van elkaar begrijpt of aanneemt.

Je zou denken dat, wanneer alle deelnemers de metamorfose hebben ondergaan, er op zeker moment een evenwicht ontstaat waarbij het verstand weer de overhand krijgt. Echter onze dominantie en kwaliteit blijft natuurlijk aanwezig en dat staat evenwicht in de weg. Een tegenstander/Neander­thaler die zich zo steeds weer geconfronteerd ziet met dezelfde spookbeer, zonder moment respijt, raakt uitgeput en gaat dwarsliggen met alle gevolgen van dien. Vraag maar aan de scheidsrechters. Pas na het eindsignaal en andere mechanismen in werking zijn gezet die het herstel van het lichaam bevorderen, mag het verstand het weer overnemen van de reflexen en is er weer plaats voor verbroedering.

In deze metamorfose staat de hypothalamus in onze hersenen centraal. In dit regelorgaan komt en vertrekt informatie naar alle delen van ons lichaam. De hypothalamus staat bovendien in nauw contact met het omliggende limbisch systeem, dat een belangrijke rol speelt bij het ontstaan van oeremoties zoals agressie, dorst en seksuele lust. Het is daarom belangrijk om te weten hoe die oermens in ons allen reageert. In goede banen geleid is hij een bron van succes, kracht en mogelijkheden…

Kicken in de overgangsklasse!

Meindert